ساخت کویل (Coil Building) یکی از قدیمی‌ترین و در عین حال خلاقانه‌ترین روش‌های ساخت دستی در سرامیک است. این تکنیک برای افرادی که به چرخ سفالگری دسترسی ندارند یا ترجیح می‌دهند فرم‌های آزادتر و ارگانیک‌تری بسازند، گزینه‌ای عالی است. در این روش، گل به صورت رشته‌های بلند و استوانه‌ای (کویل) در‌می‌آید و لایه‌به‌لایه روی هم قرار می‌گیرد تا فرم نهایی شکل بگیرد.
ویژگی‌های کلی این روش
کویل‌سازی امکان کنترل بالا بر فرم، ضخامت و بافت سطح را فراهم می‌کند. از ظروف کوچک تا مجسمه‌های بزرگ، همه را می‌توان با این روش ساخت. ظاهر نهایی می‌تواند صیقلی و هموار یا بافت‌دار و تزئینی باشد، بسته به اینکه کویل‌ها پس از ساخت هموار شوند یا به شکل مارپیچ باقی بمانند.
مواد و ابزار مورد نیاز
- گل مناسب: گل‌های رده‌ی استون‌ور (Stoneware) یا چینی (Porcelain) برای این روش مناسب‌اند. گل باید پلاستیک و چسبنده باشد اما بیش‌ازحد نرم نباشد.
- ابزار خراش (Scoring tool) یا چنگال برای آماده‌سازی محل اتصال.
- دوغاب: برای چسباندن کویل‌ها به یکدیگر.
- ریب چوبی یا لاستیکی: برای صاف کردن و فشردن سطح.
- چاقو یا سیم برش: برای جدا کردن و شکل دادن.
- اسفنج مرطوب و قلم‌مو: برای اصلاح سطح و جزئیات.
مراحل گام‌به‌گام ساخت کویل
۱. آماده‌سازی گل
پیش از شروع، گل را خوب ورز دهید تا حباب‌های هوا خارج شود و بافت آن یکنواخت گردد. هوای محبوس در گل هنگام پخت باعث ترک یا انفجار می‌شود.
۲. ساخت کویل‌ها
گل را به قطعات کوچک تقسیم کنید، هر کدام را به شکل گلوله‌ای نرم درآورید و سپس روی سطح صاف با کف دست بغلتانید تا به شکل استوانه‌ای باریک درآید. ضخامت کویل‌ها معمولاً بین ۸ تا ۱۲ میلی‌متر است.
اگر گل بیش‌ازحد به دست می‌چسبد، سطح را کمی آرد یا گچ بپاشید.
۳. ساخت پایه
برای ساخت پایه، دو روش رایج وجود دارد:
- پایه تخت (Slab Base): یک ورقه نازک از گل باز کنید و آن را به عنوان کف ظرف ببُرید.
- پایه مارپیچی: یک کویل را به صورت مارپیچ ببافید تا دایره‌ای محکم تشکیل شود.
در هر حالت، قبل از قرار دادن اولین کویل، لبه‌ها را خراش دهید و دوغاب بمالید تا اتصال محکم شود.
۴. چیدن کویل‌ها
کویل‌ها را لایه‌به‌لایه روی هم قرار دهید. سطح بالایی هر کویل و سطح پایینی کویل بعدی را خراش داده و دوغاب بزنید.
در حین کار، با انگشت یا ریب، محل اتصال را به‌آرامی هموار کنید تا پیوند قوی ایجاد شود.
اگر می‌خواهید شکل ظرف جمع‌تر یا بازتر شود، جهت چیدمان کویل‌ها را تغییر دهید —
به‌سمت بیرون برای فرم بازتر، به‌سمت داخل برای فرم جمع‌تر.
۵. تثبیت فرم و اصلاح سطح
پس از رسیدن به ارتفاع دلخواه، می‌توانید سطح بیرونی را صاف کنید تا فرم نهایی یکپارچه شود یا کویل‌ها را آشکار بگذارید تا بافتی زیبا و دستساز باقی بماند.
برای سطح صاف، از کاردک فلزی یا چوبی و اسفنج مرطوب استفاده کنید.
۶. جزئیات و پرداخت نهایی
لبه‌ها را با دقت تمیز کنید، اتصالات را بررسی کنید تا درز باز نماند، سپس اجازه دهید فرم تا حد Leather-hard (چرمینه، نیمه‌خشک) برسد.
در این مرحله می‌توانید طرح‌های تزئینی، بافت یا برجستگی‌ها را اضافه کنید.
۷. خشک‌کردن و پخت
- قطعه را در محیطی بدون جریان مستقیم هوا بگذارید تا آرام خشک شود.
- برای جلوگیری از تاب‌برداشتن یا ترک، آن را درون پلاستیک نیمه‌پوشیده نگه دارید تا رطوبت به‌تدریج از بین برود.
- پس از خشک شدن کامل، پخت بیسکوییت (Biscuit firing) را در دمای حدود ۹۰۰ تا ۹۵۰°C انجام دهید.
- پس از لعاب‌کاری، پخت نهایی را مطابق با دمای بدنه انجام دهید.
مشکلات رایج و راه‌حل‌ها
| مشکل | علت | راه‌حل |
| ترک در محل اتصال | عدم استفاده از خراش یا دوغاب کافی | سطوح اتصال را خراش دهید و دوغاب بزنید |
| تاب برداشتن فرم | ضخامت نابرابر یا خشک شدن سریع | ضخامت یکنواخت نگه دارید و آرام خشک کنید |
| افتادگی دیواره | گل بیش از حد نرم یا دیواره بیش از حد بلند | اجازه دهید گل کمی سفت شود قبل از افزودن کویل‌های بالایی |
| ترک هنگام پخت | وجود حباب هوا یا رطوبت باقیمانده | گل را خوب ورز دهید و کاملاً خشک کنید |
ایده‌هایی برای تنوع و خلاقیت
- استفاده از کویل‌های با ضخامت متغیر برای جلوه بصری بیشتر.
- ترکیب روش کویل با اسلب یا پینچ برای ساخت فرم‌های ترکیبی.
- ایجاد بافت با استفاده از غلتک‌های طرح‌دار یا فشار ابزارهای مختلف روی کویل.
- رنگ‌آمیزی زیرلعابی (Underglaze) برای تأکید بر خطوط مارپیچ کویل‌ها.
جمع‌بندی
روش کویل‌سازی، در عین سادگی، یکی از پایه‌ای‌ترین و قدرتمندترین تکنیک‌های سرامیک است. این روش، کنترل کامل بر فرم، حجم و بافت را در اختیار شما می‌گذارد و برای هنرمندانی که به دنبال بیان شخصی در اثر هستند، بی‌نظیر است.
کافی است کمی صبر و دقت به خرج دهید تا بتوانید از چند رشته گل ساده، ظرف یا مجسمه‌ای ماندگار خلق کنید.
